Amas govvejeaddji. 1920. Ada Blackjack and Vic, the expedition cat. Fotografiija. Dartmouth Libraries. Wrangel Island Expedition Photographs. Árvasat Dartmouth Libraries.

Árktalaš historjá lea dásseárvun euroamerihkálaš diđošteapmái, dutkan, ávkkástallan, ja áisáduvván mii lea vássán Árktalaš guovlluin čuohtejagi molsašumis – koloniála deaivvadeapmi gaskal oarjemáilmmi ja Árktalaš nuppi. Dát dáhpáhusat dohkkehuvvojedje ja jotkojuvvojedje vaikko makkár teaksta ja visuála govvádusat mat eai dušše ovddidan ovtta beali deaivvadeamis badjel nuppi, muhto maid ráhkadedje kultuvrralaš stereotiippaid mat ain gávdnojit kultuvrralaš ovdanbuktimis árktalaš álgoálbmogiin.

Iñupiat Alaskan Ada Delutuk Blackjack čálii mátkegirjái mii sáhttá árvalit ahte leat eará vuogit govahallat oktasaš koloniijalaš ovddeš áiggi. Blackjack lei goarru smávva ásaiduvvan koloniija Wrangel sullos Chukotkas Árktalaš mearas, maid Vilhjalmur Stefansson lei lágidan gii maid maŋŋel almmustahtii almmolaš dáhpáhusaid mátki birra, The Adventure of Wrangel Island (1925). Dan oktavuođas lei Blackjack álgoálbmot veahki njealje vilges albmái, geat dohkkehedje Kanada gáibádusa sullui, mii maid čájehii ahte oarjemáilmmi oahppan olbmoš birgii Árktalaš luonddus. Ovdal go vulge, de galge albmát váldit mielde guokte dehálaš ávdnasii mátkkai: Okta umiak dahje geahppa, siste/náhke bivde fatnasa ja Inuihta goarru gii sáhtii goarrut biktasiid. 

Garra jiekŋa dihtii de šattai jáhkkemátki sullos guokte dálvvi badjel, ja maŋŋel go Blackjacka mátkeustibat jápme, de lei son okto báhcán ja darvánan sullui fatnasa haga guoros Árktalaš mearas. The Wrangel Island beaivegirji, dál arkiivaoassi stuorát Stefansson čohkkemis - lea beaivválaš duođaštus su ceavzima birra. Blackjacka merkošat leat oanehaččat, measta taciturn láhkai, gos beaivegirji orro dego bealátkeahtes loggagirji mii dađistaga máhcaha seamma fáttáide: bivdima ja meahcástit, mearkkat elliid eallimis, jiekŋadilli, goarrun, borran ja dearvvašvuohta. Go geahččá dáid fáttáide jagiáigodagaid ektui, de boahtá rievdadus. Sevdnjes dálvemanut earáhuvvet addet saji giđđii, gaskaijabeaivái ja dárbbašlaš eallit bohtet maŋás. Seammás jávkái heahtti go Blackjackas šattai buoret dearvvašvuohta ja doaivu, gii loahpas gáddjojuvvui. Dát govva sus ja su bussás, Vic, lei govvejuvvon Donaldson fatnasis, mii válddi Blackjacka eret sullos loahpageahčen borgemánu 1923. Ruovttoluotta bárdnái, bearrašii, ustibiidda ja ruoktot Nomei, Alaskas.

Blackjacka ovddastus dego dušše mátkke veahkki dahje “ávnnas”, gávdnui guhkes áiggi dego váldo muitalus su birra Wrangel sullo mátki birra, válde eret su iešmearrideami ja oktagaslaš mii su čállimis čájehuvvo – su ceavzima ja šláddjás olbmoš maid beaivegirji sáhttá dušše veaháš čájehit. Go ráhkada Blackjackii fáttá ja oassin ásahuvvon čállosis almmáiolbmo, oarjemáilmmi mátkesáŋgár, Wrangel sullo beaivegirji čájeha oarjemáilmmi koloniála arkiivvaid váilevašvuođaid.

Essay by Silje Gaupseth

Loga eambbo

Silje Gaupseth. 2023. ‘The Mosaics of an Arctic Seamstress: 

Narrative Versions of Ada Blackjack on Wrangel Island, 1921–19231’. 

Interventions 25(7), 928-947. https://doi.org/10.1080/136980

1X.2023.2190920