Muohtogovva sámi 

čálli ja dáiddáris Johan 

Turi (1854-1936)

Amas govvejeaddji (Borg Mesch?)

c. 1910–1916

Fotografiija

Nordiska Museet

NMA.0056710

Gii lei Johan Turi?

Davvisámegielat dáiddár, girječálli, bivdi ja muhtumin ofelasttii, Johan Turi (1854-1936) riegádii Guovdageainnus, Norggas, muhto fárrii nuorran bearrašiin Čohkkiras/Jukkasjärvi, Ruŧŧii. Son lea dan vuosttaš girjji čállán gos sápmelaččat áŋgirit ságastalle/vuostálaste/hálle ruovttoluotta koloniseremiidda, Ruoŧa ja Norgga stáhtaoaivámuččaide. Girjji namma lea Muitalusa sámiid birra davvisámegilli, almmuhuvvon København 1910, mas lea njealljenuppelot linnjá sárgojuvvon govat sus. Dánska etnográfa ja dáiddár Emilie Demant Hatt veahkehii Turi čállit girjji. Giron ruvkedoaibmajođiheaddji Hjalmar Lundbohm veahkehii ruhtadit almmuheami.

Turi ulbmi lei suodjalit Sápmi, “dábálaš konkrehta ja abstrákta konseapta mii čujuha [daid] ... olbmuide, eatnamiidda ja vuoiŋŋalašvuođaide” Sápmelaččain, (Keskitalo 1994: 7), koloniserema váikkuhusain ássiid, ruvkefitnodagaid, vuovdedoalus, turismmas ja nu ain. Muitalus sámiid birra Turi čalmmustahtii erenoamážit boazosápmelaččaid historjjálaš guovllus Duortnus lappmark (ruoŧagillii geográfalaš tearbma mearkkaša “Sámi eana”), mii gokčá guhtta sámi siidda, daid gaskkas Talma bearrašii masa Turi gulai. Siida lea okta árbevirolaš sosiála, ekonomalaš ja geográfalaš servodat. Okta eaktu man ala Turi bargu vuođđuduvvá, lea ahte sápmelaččat 

leat álgoálbmot: “Ii olmmoš goassige gula sápmelaččaid boahtimis, dego livčče boahtán eará guovllus. Sámit leat álo eallán dáid guovlluin, dán Sápmelaččaid ruovttuguovllus” (Turi 2012, 11).

Esseija čálli Svein Aamold

Referánsat

Keskitalo, Alf Isak. 1994. Research as an Inter-Ethnic Relation. Paper 

originally presented at the 7th Meeting of Nordic Ethnographers, 

Tromsø, Norway, 1974. Republished, Arktisen keskuksen tiedotteita, 

no. 11, Dieđut, no. 7. Rovaniemi: Arctic Centre, University of Lapland; 

Guovdageaidnu: Sámi Instituhtta. 

Turi, Johan. [1910] 2012. An Account of the Sámi. Edited and 

translated by Thomas A. Dubois. Kárášjohka: ČálliidLágádus.

Loga eambbo

Svein Aamold. 2017. ‘Representing the Hidden and Perceptible: 

Johan Turi’s Images of Sápmi’, in Sámi Art and Aesthetics, edited by 

Svein Aamold et.al. Aarhus University Press. 69-98.